تحلیل فرایندهای تأثیرگذار بر تغییرات هویت فرهنگی دانشجویان در شبکه‌های اجتماعی مجازی (با رویکرد نظریه داده‌بنیاد)

چکیده

هدف این پژوهش، تحلیل فرآیندهای مؤثر بر تغییرات هویت فرهنگی دانشجویان در بستر شبکه‌های اجتماعی مجازی با بهره‌گیری از رویکرد نظریه داده‌بنیاد است. این پژوهش از نوع کیفی و مبتنی بر نظریه داده‌بنیاد است. داده‌ها از طریق مصاحبه نیمه‌ساختاریافته با ۵۰ دانشجوی دانشگاه شیراز گردآوری شد. سپس داده‌ها با استفاده از سه مرحله کدگذاری باز، محوری و گزینشی مورد تحلیل قرار گرفت. چارچوب نظری تلفیقی از نظریه‌های هال، کاستلز، بوردیو و بلومر برای تحلیل تغییرات هویت فرهنگی در فضای مجازی به کار رفت. تحلیل داده‌ها منجر به استخراج بیش از ۵۰۰ مفهوم اولیه و ۳۶ مقوله فرعی شد. یافته‌ها نشان دادند که فرهنگ حاکم بر شبکه‌های اجتماعی مجازی به عنوان مقوله محوری، در تعامل با شرایط علی (مانند الگوبرداری از چهره‌های مجازی و کمبود سواد رسانه‌ای)، شرایط زمینه‌ای (همچون شکاف نسلی و ضعف نهادهای فرهنگی)، عوامل مداخله‌گر (نظارت خانواده و روابط همسالان)، راهبردهای رفتاری (نظیر بازنمایی انتخابی و ساخت هویت جایگزین) و پیامدهایی چون گسست از هویت بومی و کاهش انسجام اجتماعی، موجب بازتعریف هویت فرهنگی دانشجویان شده است. پدیده «هویت ترکیبی» یکی از نتایج مهم این تغییرات محسوب می‌شود. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که شبکه‌های اجتماعی مجازی نه‌تنها بستری برای ارتباطات نوین هستند، بلکه به عنوان میدان فرهنگی جدید، نقش مؤثری در تحول تدریجی و ساختاری هویت فرهنگی دانشجویان ایفا می‌کنند. سیاست‌گذاران، خانواده‌ها و دانشگاه‌ها باید با تقویت سواد رسانه‌ای و حمایت فرهنگی، برای مواجهه با این پدیده آماده باشند.